سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه کاشان

اسعدی, محمد. (1399). مطالعۀ حدیثی تفسیری آیۀ «قضاء تفث» با نگاهی به رویکردهای انتقادی عقل‌گرایان. سامانه مدیریت نشریات علمی, 12(2), 267-284. doi: 10.22052/12.2.12
محمد اسعدی. "مطالعۀ حدیثی تفسیری آیۀ «قضاء تفث» با نگاهی به رویکردهای انتقادی عقل‌گرایان". سامانه مدیریت نشریات علمی, 12, 2, 1399, 267-284. doi: 10.22052/12.2.12
اسعدی, محمد. (1399). 'مطالعۀ حدیثی تفسیری آیۀ «قضاء تفث» با نگاهی به رویکردهای انتقادی عقل‌گرایان', سامانه مدیریت نشریات علمی, 12(2), pp. 267-284. doi: 10.22052/12.2.12
اسعدی, محمد. مطالعۀ حدیثی تفسیری آیۀ «قضاء تفث» با نگاهی به رویکردهای انتقادی عقل‌گرایان. سامانه مدیریت نشریات علمی, 1399; 12(2): 267-284. doi: 10.22052/12.2.12

مطالعۀ حدیثی تفسیری آیۀ «قضاء تفث» با نگاهی به رویکردهای انتقادی عقل‌گرایان

حدیث پژوهی
مقاله 12، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1399، صفحه 267-284    اصل مقاله (275.35 K)
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22052/12.2.12
نویسنده
محمد اسعدی*
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم
چکیده
آیۀ 29 حج با عنوان آیۀ قضای تفث که در ضمن مناسک حج یاد می‌شود، هم از جهت دلالت ظاهری و هم دلالت باطنی تأویلی، در میان مفسران و قرآن‌پژوهان با آرای گوناگونی همراه بوده و از منظر تفسیری و زبان‌شناختی قرآن، شایستۀ بررسی است. در این بررسی، به موازات افق‌گشایی‌های ارزشمند روایات تفسیری اهل بیتk، مناقشاتی جدّی از سوی برخی عقل‌گرایان معتزلی و شیعی به زبان باطنی تأویلی مورد نظر این روایات نیز مطرح شده که این مقاله برای یافتن تفسیری قابل دفاع از آیه و ارائۀ پاسخی به این انتقادات، بررسی لغوی و مطالعۀ روایی مربوط به این آیه را پی گرفته است. در این راستا مستند به منابع اصیل لغوی سه دیدگاه مهم در مفهوم «تفث» بررسی شده و این دیدگاه‌ها قابل ارجاع به یکدیگر دانسته شده است. طبق این بررسی فارغ از ابهاماتی که دربارۀ معنای اصلی ریشۀ «تفث» مطرح است، معنای متبادر از تعبیر قضای تفث در کاربرد قرآنی همان رفع آلودگی‌ها و ژولیدگی‌هاست که البته ملازمۀ روشنی با انجام برخی مناسک پایانی حج دارد که با رفع آلودگی‌ها و زدودن زواید ظاهری بدن و برطرف شدن محدودیت‌های گذشته همراه است. اما برخی روایات اهل بیتk به نقل منابع متقدم و اصیل حدیث شیعی، افزون بر این، به افق دیگری از معنای آیه به‌عنوان معنای تأویلی باطنی اشاره دارند و «لقاء الامام» را تأویل آیه دانسته‌اند. این روایات به‌رغم برخی مناقشات، از دیدگاه‌های افراطی و غیر قابل دفاع باطنی، بیگانه بوده و در چهارچوب نظریۀ زبان تأویلی قرآن در مکتب اهل بیتk تحلیل‌پذیر است. ضمن آنکه برخلاف تصور برخی منتقدان، در این روایات، «قضاء تفث» به لقاء امام تفسیر شده است نه خود «تفث».
کلیدواژه‌ها
قضاء تفث؛ آیۀ 29 حج؛ روایات تفسیری؛ باطن؛ تأویل؛ عقل‌گرایان
مراجع
 

  1. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، قم: اسماعیلیان، 1364ش.
  2. ابن فارس، احمد، ترتیب مقاییس اللغة، قم: مرکز دراسات الحوزة والجامعة، 1387ش.
  3. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربى، 1408ق.
  4. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1421ق.
  5. استرآبادى، شرف‌الدین، تأویل الآیات الظاهرة، قم: مدرسة الامام المهدىZ، 1407ق.
  6. اسعدی، محمد، «قرآن مبین»، معرفت، شمارۀ 83، 1383ش، ص10ـ16.
  7. آلوسی، محمود، روح المعانى، بیروت: دار إحیاء التراث العربى، 1405ق.
  8. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان(تفسیر الثعلبی)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1422ق.
  9. جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، تحقیق عبدالسلام هارون، قاهره: بی‌نا، 1938م.
  10. جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح اللغة، بیروت: ‌دار العلم للملایین، 1407ق.
  11. حویزی، عبد علی، تفسیر نور الثقلین، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1412ق.
  12. رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پ‍‍ژوهش‌های اسلامی، 1366ش.
  13. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه، 1412ق.
  14. زمخشری، محمود بن عمر، اساس البلاغه، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
  15. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بی‌جا: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البانی، 1385ق.
  16. شاکر، محمدکاظم، روش‌های تأویل قرآن، قم: بوستان کتاب، 1376ش.
  17. صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت: بی‌نا، 1414ق.
  18. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن والسنة، قم: فرهنگ اسلامى، 1406ق.
  19. صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، بیروت: دار الاضواء، 1413ق.
  20. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، 1406ق.
  21. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1420ق.
  22. طوسى محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربى، بی‌تا.
  23. فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح ‌الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث ‌العربی، 1420ق.
  24. فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1362ش.
  25. قاضی عبدالجبار، ابوالحسن عبدالجبار بن احمد، المغنی، مصر: وزارة الثقافة و الارشاد القومی 1960ـ1965م.
  26. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.
  27. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1401ق.
  28. مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم: اسماعیلیان، 1414ق.
  29. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
  30. ــــــ ، مرآة العقول، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1363ش. ‌
  31. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، 1429ق.
  32. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الأمالی، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413ق.
  33. نکونام، جعفر، «نظریۀ عرفی بودن زبان قرآن»، بی‌تا، در آدرس: farhangoelm.ir/Products/Other/Article/2103
  34. واعظ‌زاده خراسانی، محمد، المعجم فی فقه لغة القرآن و سر بلاغته، مشهد: آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1417ق.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 437
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 412